Οι “Θέσεις” της Βυζαντινής Μουσικής

Οι “Θέσεις” της Βυζαντινής Μουσικής

    Η μελοποίηση βυζαντινής μουσικής με παραδοσιακό τρόπο αποτελεί μεγάλη πρόκληση, καθώς δεν απαιτεί μόνο έμπνευση, αλλά επιπλέον δύο τεχνικές προϋποθέσεις: 1) γνώση των μουσικών φράσεων ή θέσεων που είναι ορθογραφικά επιτρεπτές για ένα συγκεκριμένο συλλαβικό μόρφωμα ενός λειτουργικού κειμένου και 2) γνώση του τρόπου σύνταξης των θέσεων αυτών σε κάθε ήχο. Σύμφωνα και με τις παρατηρήσεις των μουσικολόγων EgonWellesz και Γρηγορίου Στάθη, “ο στόχος ενός μελοποιού της Βυζαντινής Μουσικής ποτέ δεν ήταν να εφεύρει όσο περισσότερες καινοτόμες μελωδίες μπορεί, αλλά να συνθέσει μια νέα μελωδία μέσα από γνωστές, υπάρχουσες μουσικές “θέσεις” και φράσεις, ή να γράψει μια παραλλαγή μιας ήδη γνωστής μελωδίας. [1] Αυτές οι “θέσεις” αποτελούν έναν ανεκτίμητο θησαυρό του ορθοδόξου λειτουργικού άσματος, καθώς επινοήθηκαν από τους υμνογράφους, οι οποίοι με το πέρας των αιώνων τελειοποίησαν την τέχνη του να επενδύουν μουσικά τα λειτουργικά κείμενα με κατάλληλη μελωδία, η οποία τονίζει το νόημά τους με τρόπο ώστε να βοηθάει την προσευχή.

   Δυστυχώς, οι κανόνες που διέπουν τις θέσεις ποτέ δεν διατυπώθηκαν διεξοδικά, με αποτέλεσμα μελοποιοί οι οποίοι δεν είναι τελείως εξοικειωμένοι με αυτούς, συχνά να συνθέτουν μουσική η οποία ξεφεύγει από τις παραδοσιακές μελωδικές γραμμές. Αυτό αποτελεί σοβαρό παράπτωμα, όχι μόνο από ιδεολογική άποψη (καθώς τέτοιες συνθέσεις δεν μπορούν να θεωρηθούν ως συνέχεια της παράδοσης της ορθοδόξου ψαλτικής — η οποία, όπως επισήμανε και ο μουσικολόγος Δημήτριος Conomos, “είναι η μόνη μουσική στην παγκόσμια ιστορία με αδιάκοπη μελωδική παράδοση 1500 χρόνων”), αλλά και από αισθητική άποψη, καθώς, σύμφωνα πάλι με τον Conomos, “Οι αρχαίοι ύμνοι, ειδικά όπως διασώθηκαν στο Άγιον Όρος, φέρουν μια καταλληλότητα και ομορφιά, την οποία δεν μπορούν να φθάσουν άλλες μεταγενέστερες συνθέσεις”. Εξάλλου, οι μελωδίες που δεν ακολουθούν αυτούς τους κανόνες, ακούγονται παράταιρες, ακόμα και στο μη μυημένο αυτί, λόγω έλλειψης ισορροπίας μεταξύ λόγου και μελωδίας.

   Η παρούσα ιστοσελίδα παρουσιάζει αυτούς τους κανόνες, με τρόπο οργανωμένο, ούτως ώστε να διευκολύνουν την σύνθεση παραδοσιακών μελών.

   Οι σύνδεσμοι στον παρακάτω πίνακα περιέχουν περισσότερες από 10.000 θέσεις της βυζαντινής μουσικής. Λόγω της πληρότητας των καταλόγων, μπορεί κανείς να αντιληφθεί εάν μια νέα μελοποίηση παραβιάζει τους κανόνες των θέσεων, ελέγχοντας εάν οι μελωδικές φράσεις της  περιλαμβάνεται σε αυτούς. Επιπλέον, είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν για τη σύνθεση βυζαντινής μελωδίας για λειτουργικό κείμενο σε οποιαδήποτε γλώσσα. Στην “Πρακτική Εξάσκηση” γίνεται επίδειξη της χρήσης των καταλόγων, προκειμένου να συντεθεί μια μελωδία για ένα τυχαίο λειτουργικό κείμενο στα αγγλικά. Η μελέτη των καταλόγων επιτρέπει σε ένα ψάλτη να αναπτύξει γρήγορα την ανεκτίμητη ικανότητα να δημιουργεί “επί τόπου” την κατάλληλη βυζαντινή μελωδία, σε οποιονδήποτε ήχο, για οποιοδήποτε κείμενο και γλώσσα.

Εἱρμολογικὲς Θέσεις	Στιχηραρικὲς Θέσεις
Ἦχος αʹ (100 Kb, 21 σελίδες)	Ἦχος αʹ (140 Kb, 45 σελίδες)
Ἦχος βʹ - σκληρὸς χρωματικός (100 Kb, 21 σελίδες) Ἦχος βʹ - μαλακὸς χρωματικός (110 Kb, 17 σελίδες) Ἦχος βʹ - στίχοι (100 Kb, 16 σελίδες)	Ἦχος βʹ (190 Kb, 50 σελίδες)
Ἦχος γʹ (110 Kb, 27 σελίδες)	Ἦχος γʹ (170 Kb, 46 σελίδες)
Ἦχος δʹ - λέγετος (120 Kb, 33 σελίδες) Ἦχος δʹ - μαλακὸς χρωματικός (110 Kb, 16 σελίδες)	Ἦχος δʹ (200 Kb, 58 σελίδες)
Ἦχος πλ. αʹ (190 Kb, 38 σελίδες)   Ἦχος πλ. αʹ - στίχοι (100 Kb, 18 σελίδες)	Ἦχος πλ. αʹ (210 Kb, 78 σελίδες)
Ἦχος πλ. βʹ (180 Kb, 29 σελίδες)   Ἦχος πλ. βʹ - στίχοι (120 Kb, 22 σελίδες)	Ἦχος πλ. βʹ (220 Kb, 87 σελίδες) Ἦχος πλ. βʹ - τετράφωνος (100 Kb, 9 σελίδες)
Ἦχος βαρύς (300 Kb, 40 σελίδες) Πρωτόβαρυς (120 Kb, 21 σελίδες)	Ἦχος βαρύς (170 Kb, 48 σελίδες) Πρωτόβαρυς (130 Kb, 21 σελίδες)
Ἦχος πλ. δʹ (200 Kb, 37 σελίδες) Ἦχος πλ. δʹ - ἀπολυτίκια (100 Kb, 14 σελίδες) Ἦχος πλ. δʹ - κανόνες (110 Kb, 19 σελίδες)	Ἦχος πλ. δʹ 260 Kb, 96 σελίδες)
Θέσεις γιὰ τοὺς Στίχους	Θέσεις γιὰ τοὺς Στίχους
Παπαδικὲς Θέσεις (υπό κατασκευή)	Ἱστοσελίδα γιὰ Παπαδικὲς Θέσεις

    Για να κατεβάσετε όλους αυτούς τους καταλόγους ως ένα ενιαίο αρχείο PDF, αποτελούμενο από εξώφυλλο, την “Πρακτική Εξάσκηση”, γλωσσάριο και τις μουσικές θέσεις για τους στίχους των τροπαρίων (εκτός των παπαδικών) κάντε κλίκ εδώ.

    Για να κατεβάσετε όλους τους καταλόγους ως ξεχωριστά αρχεία PDF σε μορφή zip κάντε κλίκ εδώ.

    Για να κατεβάσετε όλους τους καταλόγους ως ξεχωριστά αρχεία WORD σε μορφή zip κάντε κλίκ εδώ. Η μορφή Word είναι χρήσιμη σε αυτούς που θέλουν να αντιγράψουν και να επικολλήσουν θέσεις στις συνθέσεις τους, χρησιμοποιώντας το δικό μας πακέτο γραμματοσειρών Βυζαντινής Μουσικής.

    Ένα σύντομο άρθρο στα αγγλικά από την Nancy Takis περί της σημασίας του να ακολουθούνται αυτοί οι κανόνες των θέσεων στη Βυζαντινή Μουσική βρίσκεται εδώ.

    Γιὰ ὅσους ἀγνοοῦν τὴν ὁρολογία στὰ ἀγγλικὰ ποὺ χρησιμοποιεῖται σὲ αὐτὴν τὴν συλλογή, παραθέτουμε ἕνα ἁπλὸ γλωσσάρι μὲ τὶς σημαντικότερες λέξεις. (90 KB, 2 σελίδες)

Ταξινόμηση των Μελών

            Τα Μέλη της Βυζαντινής Μουσικής μπορούν να χωριστούν σε διάφορες κατηγορίες, με βάση την χρονική αγωγή που ψάλλονται, καθώς και τον αριθμό φθόγγων ανά συλλαβή. Ο Χρύσανθος ο εκ Μαδύτων, ένας από τους τρεις διδασκάλους, γράφει ότι “Ταύτα τα είδη της ψαλμωδίας ανάγονται εις τέσσαρα γένη μελών: Στιχηραρικόν παλαιόν, Στιχηραρικόν νέον, Παπαδικόν, Ειρμολογικόν”.[2] Ο Γεώργιος Χατζηθεοδώρου αντίθετα,[3] διδάσκει ότι υπάρχουν 8 τέτοιες υποκατηγορίες:

1. Η σύντομη, συλλαβική ειρμολογική μελωδία (π.χ., η σύντομη καταβασία “Χριστός γεννάται”).

2. Η “νέα” σύντομη στιχηραρική μελωδία (π.χ., τα σύντομα “Κύριε εκέκραξα”, ευρισκόμενα στο δεύτερο μέρος του Αναστασιματαρίου).

3. Η αργή ειρμολογική μελωδία (π.χ., η αργή καταβασία “Χριστός γεννάται”).

4. Η “νέα” αργή στιχηραρική μελωδία (π.χ., τα αργά “Κύριε εκέκραξα”, που βρίσκονται στο αργό Αναστασιματάριον). [4] Αυτές οι μελωδίες θεωρούνται “νέες” επειδή αποτελούν ένα είδος μουσικής που τελειοποιήθηκε τον 18ο αιώνα.

5. Η “παλαιά” στιχηραρική μελωδία (π.χ., η πολύ αργή εκδοχή του δοξαστικού “Αναστάσεως ημέρα” του Χρυσάφου του νέου). Αυτές οι μελωδίες θεωρούνται “παλαιές” επειδή συντέθηκαν μεταξύ του 12ου και 16ου αιώνα.

6. Η παπαδική μελωδία (π.χ., οι χερουβικοί ύμνοι και τα κοινωνικά).[5]

7. Η καλοφωνική ειρμολογική μελωδία (π.χ., η πολύ αργή εκδοχή του “Λίθον ον απεδοκίμασαν”, στη σελ. 336 του 4ου τόμου της σειράς “Μουσικός Πανδέκτης”.

8. Η εκφωνητική μελωδία (π.χ., οι μελωδίες που χρησιμοποιούνται στον τονισμό του Ευαγγελίου, στην ανάγνωση των επιστολών και στις αιτήσεις του ιερέα και του διακόνου.

   

   Η συντριπτική πλειοψηφία των τροπαρίων που ψάλλονται σήμερα είναι σύντομες μελωδίες που ανήκουν στις υποκατηγορίες 1 και 2. Το επόμενο πιο συχνά χρησιμοποιούμενο είδος τροπαρίων στη σύγχρονη πρακτική είναι οι στιχηραρικές μελωδίες της υποκατηγορίας 4 (ίδε σημείωση [6] για μια λίστα σχετικών τροπαρίων). Λιγότερο συχνά χρησιμοποιούνται οι παπαδικές μελωδίες της υποκατηγορίας 6 και οι αργές ειρμολογικές μελωδίες της υποκατηγορίας 3. Οι πολύ αργές μελωδίες των υποκατηγοριών 5 και 7 σπάνια ψάλλονται σήμερα. Όσον αφορά στις  μελωδίες της υποκατηγορίας 8, συνήθως τονίζονται σύμφωνα με τη προφορική παράδοση και όχι με γραπτό μουσικό κείμενο.

   Η κάθε μία από αυτές τις υποκατηγορίες έχει τους δικούς της κανόνες μελοποίησης που καθορίζουν τις επιτρεπτές μελωδικές φράσεις, για μια καθορισμένη διάταξη συλλαβών . Οι κατάλογοί μας περιλαμβάνουν τις μουσικές θέσεις που χρησιμοποιούνται στις ειρμολογικές μελωδίες των υποκατηγοριών 1 και 2, και των στιχηραρικών μελωδιών της υποκατηγορίας 4. Επιλέξαμε κατ’ αρχήν να κωδικοποιήσουμε μόνο αυτές τις θέσεις, καθώς καλύπτουν τη συντριπτική πλειοψηφία των τροπαρίων που χρησιμοποιούνται σήμερα.[7]

Περιορισμοί των καταλόγων

    Μικρό μειονέκτημα των καταλόγων μας αποτελεί το γεγονός ότι δεν περιλαμβάνουν όλες τις πιθανές μελωδικές φράσεις. Παρ' όλα αυτά, περιλαμβάνουν το σύνολο των συνηθέστερα χρησιμοποιούμενων θέσεων, και τουλάχιστον το 90% των λιγότερο συνηθισμένων. Στη σπάνια περίπτωση που κάποια θέση ή συνδυασμός θέσεων από τους καταλόγους μας δεν προσφέρει ικανοποιητική λύση, ένας ψάλτης μετρίας εμπειρίας μπορεί, συνδυάζοντας τις γνώσεις του με τις θέσεις των καταλόγων μας, να βρει σχετικά εύκολα μια ικανοποιητική λύση.

   Ένας άλλος περιορισμός των καταλόγων αυτών είναι ότι συντάχθηκαν αποκλειστικά από κείμενα  Βυζαντινής Μουσικής σε ελληνική γλώσσα, παρότι υπάρχει σημαντικός όγκος μελοποιημένων κειμένων Βυζαντινής Μουσικής γραμμένωνστη σλαβονική, τη ρουμάνικη, την αραβική, και εσχάτωςστις δυτικοευρωπαϊκές γλώσσες, όπως αγγλική, γαλλική και ισπανική. Παρ' όλα αυτά, οι περισσότερες από αυτές τις μελοποιήσεις είναι μετατροπές των αυθεντικών ελληνικών μελωδιών, ενώ μερικές από αυτές διαφέρουν σημαντικά από το ύφος του αυθεντικού. Συνεπώς τις θεωρήσαμε ως πηγές δευτερευούσης σημασίας και δεν τις συμπεριλάβαμε στη συλλογή μας. Παρ’ όλο, όμως, το γεγονός της αποκλειστικής χρήσης ελληνικών πηγών, η εμπειρία μας δείχνει ότι οι κατάλογοί μας περιέχουν περισσότερη από αρκετή ποικιλία για μελοποίηση νέων μελωδιών στην αγγλική γλώσσα. Προκειμένου να δείτε μελοποιήσεις που έγιναν με βάση τις θέσεις των καταλόγων μας, ανατρέξτε στο βιβλίο μας του Εσπερινού.

   Οι στιχηραρικές μελωδίες (π.χ., οι “νέες αργές στιχηραρικές μελωδίες” της υποκατηγορίας 4) αποτελούνται από δύο είδη “θέσεων”: Τις αμιγώς στιχηραρικές και τις ειρμολογικές. Οι αμιγώς στιχηραρικές έχουν δύο και πλέον συλλαβές, οι οποίες διαρκούν περισσότερο από έναν χρόνο, ενώ οι ειρμολογικές θέσεις έχουν το πολύ μια συλλαβή που διαρκεί δύο χρόνους. Καλούμε αυτές τις ειρμολογικές θέσεις “γέφυρες” ή “γεμίσματα”, καθώς χρησιμοποιούνται για να ενώσουν δύο στιχηραρικές θέσεις. Υπάρχουν εκατοντάδες πιθανές επιτρεπτές “γέφυρες” για κάθε ήχο. Δεν συμπεριλάβαμε κατάλογο αυτών μέσα στους στιχηραρικούς καταλόγους θέσεων καθώς, αυτές, μπορούν να κατασκευαστούν με “υλικά” που βρίσκονται στους ειρμολογικούς καταλόγους. Παρ' όλα αυτά συμπεριλάβαμε ένα δείγμα, ως υπενθύμιση για το ποιες “γέφυρες” χρησιμοποιούνται συχνά στον κάθε ήχο.

   Ένα ακόμα, μικρό νομίζουμε, μειονέκτημα των καταλόγων είναι ότι δεν σκιαγραφούν ποια διάταξη των θέσεων είναι αποδεκτή. Για παράδειγμα, μια στιχηραρική μελωδία του γ' ήχου συχνά ξεκινάει με φράση που καταλήγει στον ΚΕ, ακολουθεί κατάληξη στον ΠΑ και μετά δύο συνεχόμενες καταλήξεις στον ΚΕ, κτλ. Υποτίθεται ότι ο μελοποιός θα έχει μια γενική γνώση της κίνησης της μελωδίας και θα μπορεί να επιλέξει τις ανάλογες θέσεις. Επιπλέον, υποτίθεται ότι θα γνωρίζει πότε να χρησιμοποιήσει θέση από την ενότητα “Φθορές”, ώστε να χρωματίσει μια λέξη ή φράση, ανάλογα με το νόημά της.

   Ένα ακόμα ζήτημα που επαφίεται στον μελοποιό είναι ο αριθμός των φθόγγων, κατά μέσο όρο, που θα χρησιμοποιήσει ανά συλλαβή. Ο προσεκτικός παρατηρητής θα προσέξει ότι με βάση τον λόγο φθόγγων ανά συλλαβή, οι στιχηραρικές μελωδίες μπορούν να ταξινομηθούν σε 3 υποκατηγορίες.

            1. στιχηραρικές μελωδίες για ιδιόμελα,

            2. στιχηραρικές μελωδίες για δοξαστικά, και

            3. στιχηραρικές μελωδίες για δοξαστικά μεγάλων εορτών.

   Οι μελωδίες για χρήση σε ιδιόμελα συνήθως θα έχουν μικρότερο αριθμό φθόγγων ανά συλλαβή από τις μελωδίες σε δοξαστικά. Οι μελοποιοί το επιτυγχάνουν αυτό εισάγοντας πιο συχνά ειρμολογικές γέφυρες ανάμεσα στις στιχηραρικές μελωδίες, ή/και επιπλέον επιμηκύνοντας τις γέφυρες. Σε ορισμένες στιχηραρικές συνθέσεις υπάρχουν γέφυρες που αποτελούνται από έως και 18 συνεχόμενες συλλαβές, κάθε μία με ξεχωριστό φθόγγο. Από την άλλη μεριά, τα δοξαστικά των μεγάλων εορτών, τείνουν να έχουν περισσότερους φθόγγους ανά συλλαβή από τα δοξαστικά των καθημερινών, καθώς οι μελοποιοί συνέθεσαν πιο περίτεχνες μελωδίες, εισάγοντας ορισμένες από τις πιο μακρόσυρτες θέσεις του παλαιού στιχηραρικού μέλους (τις οποίες συμπεριλάβαμε σε ένα ξεχωριστό τμήμα, σε κάθε κατάλογο θέσεων.

Πηγές

   Για την συλλογή των θέσεων στους καταλόγους μας χρησιμοποιήθηκαν τα παρακάτω βιβλία:

Ἀθωνιάς, Πέτρου Φιλανθίδου, Ἐκδόσεις «Ὁ Μιχ. Ι. Πολυχρονάκης», Κρήτη (ἀνατύπωσις τῆς πρώτης ἐκδόσεως ἐν Κωνσταντινουπόλει τῷ 1906).

Ἀναστασιματάριον, Ἰωάννου Πρωτοψάλτου, Ἀδελφότης Θεολόγων ἡ «Ζωή», ιδʹ ἔκδοσις, Ἀθῆναι, 2002.

Ἀναστασιματάριον Νέον, Ζαφείρου Ζαφειροπούλου, Ἀθήνησιν, 1853.

Ἀναστασιματάριον Πέτρου τοῦ Πελοποννησίου, Μουσικὴ Βιβλιοθήκη, Τόμος Δεύτερος, Ψαλτικὰ Βλατάδων, Πατριαρχικὸν Ἵδρυμα Πατερικῶν Μελετῶν, Θεσσαλονίκη, 1999 (ἀνατύπωσις τῆς πρώτης ἐκδόσεως τῷ 1869).

Δοξαστάριον, Κωνσταντίνου Πρωτοψάλτου, Ἐκδόσεις «Ὁ Μιχ. Ι. Πολυχρονάκης», Κρήτη (ἀνατύπωσις τῆς ἐν Κωνσταντινούπολει ἐκδόσεως τῷ 1844).

Εἱρμολόγιον Καταβασιῶν, Ἰωάννου Πρωτοψάλτου, Ἐκδοτικὸς Οἶκος Βασ. Ρηγοπούλου, Θεσσαλονίκη, 1998 (ἀνατύπωσις τῆς ἐν Κωνσταντινούπολει ἐκδόσεως τῷ 1903).

Μουσικὴ Κύψελη, Τόμος Αʹ, Βʹ καὶ Γʹ, Στεφάνου Λαμπαδαρίου, Ἐκδόσεις «Ὁ Μιχ. Ι. Πολυχρονάκης», Κρήτη (ἀνατύπωσις τῆς ἐν Κωνσταντινούπολει ἐκδόσεως τῷ 1883).

Μουσικὸν Ἐγκόλπιον Παρακλητικῆς, Τόμος Αʹ καὶ Βʹ, Ἱερομονάχου Ἱεροθέου, Ἐκδόσεις Ἱ.Μ. Φιλοθέου, Ἅγιον Ὄρος, 2003.

Νέον Ἀναστασιματάριον, Πέτρου Ἐφεσίου, Ἐκδόσεις Κουλτούρα, 1999 (ἀνατύπωσις τῆς πρώτης ἐκδόσεως ἐν Βουκορεστίῳ τῷ 1820).

Πατριαρχικὴ Μουσικὴ Κιβωτός - Ἑσπερινός, Ἱερομονάχου Ἱεροθέου, Ἐκδόσεις Ἱ.Μ. Φιλοθέου, Ἅγιον Ὄρος, 2002.

* * *

   Στις 17 Ιουνίου 2007 διορθώσαμε πλειάδα τυπογραφικών λαθών και ανεβάσαμε τις διορθωμένες εκδόσεις όλων των αρχείων.  Εάν είχατε κατεβάσει αρχεία πριν από την παραπάνω ημερομηνία και θέλετε να γνωρίζετε ποιες σελίδες διορθώθηκαν κάντε κλικ εδώ για να λάβετε κάθε μία από αυτές ως ξεχωριστό αρχείο PDF.

   Στις 27 Ιουνίου 2008 διορθώσαμε μερικά επιπλέον τυπογραφικά λάθη και προσθέσαμε επιπλέον θέσεις, χωρίς να αλλάξουμε την αρχική σελιδοποίηση. Οι ακόλουθοι σύνδεσμοι οδηγούν στις ενημερωμένες εκδόσεις των αρχείων. Εάν είχατε κατεβάσει αρχεία πριν από την παραπάνω ημερομηνία και θέλετε να γνωρίζετε ποιες σελίδες διορθώθηκαν κάντε κλικ εδώ για να λάβετε κάθε μία από αυτές ως ξεχωριστό αρχείο PDF.

    Στις 8 Ιουλίου 2009 διορθώσαμε μερικά επιπλέον τυπογραφικά λάθη και προσθέσαμε επιπλέον θέσεις, χωρίς να αλλάξουμε την αρχική σελιδοποίηση. Οι ακόλουθοι σύνδεσμοι οδηγούν στις ενημερωμένες εκδόσεις των αρχείων. Εάν είχατε κατεβάσατε αρχεία πριν από την παραπάνω ημερομηνία και θέλετε να γνωρίζετε ποιες σελίδες διορθώθηκαν κάντε κλικ εδώ για να λάβετε κάθε μία από αυτές ως ξεχωριστό αρχείο PDF.

    Στις 27 Αυγούστου 2010 διορθώσαμε μερικά επιπλέον τυπογραφικά λάθη, προσθέσαμε επιπλέον θέσεις (ειδικά στις θέσεις του “παλαιού” στιχηραρικού μέλους) χωρίς να αλλάξουμε την αρχική σελιδοποίηση και προσθέσαμε ένα παράρτημα για τις θέσεις των στίχων. Οι σύνδεσμοι σε αυτή τη σελίδα οδηγούν στις ενημερωμένες εκδόσεις των αρχείων. Εάν είχατε κατεβάσει αρχεία πριν από την παραπάνω ημερομηνία και θέλετε να γνωρίζετε ποιες σελίδες διορθώθηκαν, κάντε κλικ εδώ για να λάβετε κάθε μία από αυτές ως ξεχωριστό αρχείο PDF.

   Εάν έχετε την οποιαδήποτε πρόταση ή διόρθωση για το παρόν πόνημα, θα ήμασταν ευγνώμονες εάν επικοινωνούσατε μαζί μας.

Υποσημειώσεις

[1] cf. 'An Introduction to Byzantine Music,' Blackfriars, 23 (1942), p. 377, όπως παρατίθεται από τον Γρηγόριο Στάθη, στο έργο του Studies in Eastern Chant,Vol. IV, Miloš Velimirović, ed., St. Vladimir's Seminary Press, 1979, σελ. 192f. Η Nanna Schiødt επίσης, τονίζει ότι   "...μία από τις κύριες οδούς προς την κατανόηση αυτής της δομής (του βυζαντινού μέλους) βρίσκεται στη μελέτη των μελωδικών θέσεων. —Schiødt, Nanna, "A Computer-Aided Analysis of Thirty-five Byzantine Hymns,"Studies in Eastern Chant, Τόμος II, Wellesz, Egon και Velimirović, Miloš, London, 1971, σελ. 129. πίσω

[2] Χρυσάνθου τοῦ ἐκ Μαδυτῶν, Εἰσαγωγὴ εἰς τὸ Θεωρητικόν καὶ Πρακτικὸν τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, ἐν Παρισίοις, 1821, σελ. 179, §402. πίσω

[3] Χατζηθεωδόρου, Γεώργιος Ι., Θεωρητικὸν Βυζαντινῆς Μουσικῆς - Μέρος Δεύτερον - Θεωρητικόν, Ἐκδόσεις «Πολυχρονάκης», Κρήτη, 2004, σελ. 68-70. πίσω

[4] Μια επιπλέον υποκατηγοριοποίηση θα μπορούσε να γίνει για τις πιο περίτεχνες στιχηραρικές μελωδίες που βρίσκονται στα 11 Εωθινά δοξαστικά του Αναστασιματαρίου, και στην “Αθωνιάδα”, η οποία εκδόθηκε από τον Πέτρο Φιλανθίδη το 1906. πίσω

[5] Ο Γρηγόριος Στάθης ξεκαθαρίζει ότι  υπάρχουν δύο είδη παπαδικών μελωδιών: οι μελωδίες του “Κοντακαρίου” (ή “Οικηματαρίου”) και οι μελωδίες  που βρίσκονται στο “Κρατηματάριο”(παράδειγμα τα αρχαία Ανοιξαντάρια, στίχοι από τον Πολυέλαιο κτλ) ίδε Στάθης Γρηγόριος, Οἱ Ἀναγραμματισμοὶ καὶ τὰ Μαθήματα τῆς Βυζαντινῆς Μελοποιΐας,Ἵδρυμα Βυζαντινῆς Μουσικολογίας, Μελέται 3, Ἀθήνα, 1979, σελ. 46. πίσω

[6] Στη σύγχρονη ελληνική Ορθόδοξη πρακτική, τα παρακάτω τροπάρια ψάλλονται με στιχηραρική μελωδία:

1) Το Κύριε ἐκέκραξα στους εσπερινούς του Σαββάτου και των εορτών.

2) Τα Ἑσπέρια και τα Ἀπόστιχα που ψάλλονται κάθε Σάββατο, π.χ., τα τροπάρια που ακολουθούν το “Κύριε εκέκραξα” και αυτά που προηγούνται του “Νῦν ἀπολύεις”. Σημειώνεται ότι το Ἀναστασιματάριον (το βιβλίο με τη μουσική των αναστάσιμων ύμνων της Οκτωήχου) έχει δύο εκδοχές για καθε μια από αυτές τις μελωδίες: μια στιχηραρική εκδοχή και μια ειρμολογική. Στη σύγχρονη πρακτική, τα απόστιχα ψάλλονται σχεδόν αποκλειστικά στην ειρμολογική εκδοχή ενώ τα εσπέρια συνήθως ψάλλονται με βάση την στιχηραρική μελωδία.

3) Το δοξαστικό των εσπερίων του εσπερινού του Σαββάτου εσπέρας (γνωστό ως α' δογματικό θεοτοκίο). Παρ' όλο που το Αναστασιματάριον περιλαμβάνει ειρμολογικές εκδοχές των δογματικών θεοτοκίων, αυτές σπανίως χρησιμοποιούνται. Αντίθετα το αντίστοιχο δοξαστικό των αποστίχων (γνωστό ως β' θεοτοκίον) σχεδόν πάντοτε ψάλλεται ειρμολογικά, στη σύγχρονη πρακτική. Παρ' όλα αυτά, σύμφωνα με ορισμένα αθωνικά ερυθρόγραφα (κεφαλίδες), ψάλλεται η στιχηραρική εκδοχή του β' θεοτοκίου, όταν δεν προηγείται αυτού κάποιο δοξαστικό.

4) Το Πᾶσα Πνοὴ των Αἶνων, το οποίο ψάλλεται προς το τέλος του Όρθρου της Κυριακής και των εορτάσιμων ημερών. Το Αναστασιματάριον δεν περιλαμβάνει ειρμολογικές εκδοχές αυτού του τροπαρίου,  οι οποίες χρησιμοποιούνται μόνο στον Όρθρο των καθημερινών άνευ εορτής.

5) Τα αναστάσιμα τροπάρια των Αίνων που ψάλλονται την Κυριακή το πρωί. Και πάλι, το Αναστασιματάριον περιλαμβάνει μόνο στιχηραρικές και ειρμολογικές εκδοχές αυτών των τροπαρίων.  Στη σύγχρονη πρακτική προτιμώνται οι ειρμολογικές εκδοχές, όχι όμως απόλυτα. Σε ορισμένα μέρη του Αγίου Όρους, ψάλλονται οι στιχηραρικές εκδοχές για τους ήχους α', β', πλ. α' και πλ. β', και οι ειρμολογικές για τους υπόλοιπους ήχους.

6) Τα 11 εωθινά δοξαστικά.

7) Τα εσπέρια τροπάρια των 12 μεγάλων εορτών, εκτός των εορτών των Εισοδίων, του Ευαγγελισμού και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στις οποίες τα εσπέρια τροπάτια είναι προσόμοια (τα οποία μ' όλα ταύτα μπορούν να ψαλλούν με αργό ειρμολογικό τρόπο).

8) Τα απόστιχα τροπάρια των 12 μεγάλων εορτών, εκτός των εορτών της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού, των Εισοδίων της Θεοτόκου και της Υπαπαντής του Κυρίου.

9) Το δοξαστικό των εσπερίων, των αποστίχων και των αίνων για κάθε εορτή Αγίου που έχει δοξαστικά.

10) Όλα τα τροπάρια της Λιτής εκτός του Θεοτοκίου, το οποίο ορισμένες φορές είναι ειρμολογικό.

11) Τα ιδιόμελα του όρθρου των εορτών, τα οποία ψάλλονται μετά τον Ν' ψαλμό.

12) Διάφορα τροπάρια της Θείας Λειτουργίας όπως το αργό Τρισάγιον, τα Αργά Αλληλουϊάρια και μερικές εκδοχές της αναφοράς, του Άξιον Εστίν, τα Κοινωνικά, στίχους ψαλμών, κτλ. πίσω