ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ 25η και τελευταία Του Hans-Georg Gadamer.

ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΝΟΥΣ

 Η έννοια της εποχής (τού καιρού, η εκκοσμίκευση τού λειτουργικού χρόνου τής Θ. Ευχαριστίας ''ΚΑΙΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΙΗΣΑΙ ΤΩ ΚΥΡΙΩ'') μάς ξαναοδηγεί  στο θέμα τής μοντέρνας εποχής. Είναι κοινός τόπος πλέον να δηλώσουμε ότι η μοντέρνα επιστήμη άνοιξε μία διάσταση απολύτως άγνωστη στην αρχαιότητα. Αλλά με ποιά έννοια; Και οι Έλληνες, σε κάποιο μέτρο, διεθεταν την επιστήμη, όπως για παράδειγμα τα μαθηματικά και τις εφαρμογές τους στην αστρονομία. Το αληθινό σημείο είναι πώς η μοντέρνα επιστήμη, βασιζόμενη στην απολυτοποίηση τής μεθόδου, όρθωσε μία απαίτηση ολοκληρωτικής κυριαρχίας, η οποία καταλήγει να την καθιστά κάτι απολύτως διαφορετικό απο την αρχαία επιστήμη.

          Βεβαίως μπορούμε να πούμε πώς και στις ρίζες της μοντέρνας επιστήμης υπάρχει ανιδιοτελής επιθυμία της γνώσεως, υπάρχει έρευνα, υπάρχει η περιέργεια, υπάρχει η γοητεία την οποία ασκεί το μυστήριο της υπάρξεως, αλλά η "μορφή" αυτής της γνώσεως, ο μεθοδικός της χαρακτήρας, εμπλέκει ήδη μία στάση, μία συμπεριφορα, σύμφωνα με την οποία μπορούμε να διαθέσουμε πλήρως το μελετηθέν αντικείμενο, μπορούμε να το κυριαρχήσουμε.

          Η απαίτηση της κυριαρχίας, σαν συστατικός χαρακτήρας της μοντέρνας επιστήμης, έχει, όπως έχουμε ήδη πεί, μία ολοκληρωτική ισχύ, καθότι αυτή η επιστήμη απαιτεί να εξαπλώσει την μεθοδική γνώση, και επομένως την επιστημονική κυριαρχία, και στον κόσμο του ανθρώπου, στην κοινωνική και πολιτική ζωή. Δέν θέλω να θέσω κάποια όρια στην επιστημονική ανάπτυξη, αλλά όσο προχωρημένη και αν μπορούμε να φανταστούμε αυτή την ανάπτυξη, η επιστήμη δέν θα κατορθώσει να εξαντλήσει ποτέ εκείνον τον άπειρο πλούτο της ανθρώπινης εμπειρίας που ονομάζουμε κουλτούρα. Δέν υπάρχει μόνον το μοντέλλο του σύμπαντος που κατασκεύασε η επιστήμη, υπάρχει και το σύμπαν τη ομιλίας, της επιχειρηματολογίας, του διαλόγου, της αμοιβαίας κατανοήσεως, και αυτό το σύμπαν δέν μειώνεται στο πρώτο. Αυτό το σύμπαν δέν μπορεί να γίνει επιστημονικώς γνωστό, και επομένως να οργανωθεί, όπως απαιτεί να κάνει χρησιμοποιώντας τήν κοινωνιολογία ή τήν στατιστική.

          Η μοντέρνα επιστήμη λοιπόν, φτιάχνει ένα νέο σύμπαν, διαφορετικό απο το ηθικό και το αισθητικό, απο το σύμπαν δηλαδή που θα μπορούσαμε να το ορίσουμε σαν πνευματικό. Το πρόβλημα δέ είναι πώς αυτά τα δύο σύμπαντα συνυπάρχουν [όπως οι δύο αρχές του Σπινόζα ή του Καρτέσιου, χωρισμένες και παράλληλες ή σε Σύνθεση].

          Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ισχυρίζομαι πώς οι Έλληνες είναι ακόμη Επίκαιροι, όσο και αν είναι αδύνατον να επιστρέψουμε στην επιστήμη και στην αρχαία κουλτούρα. Η μοντέρνα επιστήμη, με όλα τα προβλήματα που απορρέουν, είναι η μοίρα μας, η μοίρα της Εποχής.

          Και όμως οι Έλληνες είναι επίκαιροι ακριβώς επειδή αυτοί δέν γνώριζαν αυτό το σχίσμα ανάμεσα στα δύο σύμπαντα, που συνιστά το πρόβλημα μας, ακριβώς επειδή μας δείχνουν την δυνατότητα μίας διαφορετικής εμπειρίας της ζωής. Βεβαίως, στα μάτια του μοντέρνου ανθρώπου μία τελεολογική σύλληψη της Φύσεως, αριστοτελικού τύπου, φαντάζει σαν ένας απλοϊκός ανθρωπομορφισμός. Είναι αλήθεια όμως επίσης πώς η ανθρωπότης έζησε για χίλια χρόνια και παραπάνω βασιζόμενη σε μία σύλληψη τέτοιου τύπου. Ακόμη και στην βιολογία, η γνώση σύμφωνα με μορφές υπολογίστηκε για χρόνους πολλούς σαν επιστημονική γνώση, και με μία έννοια που για έναν σύγχρονο Φυσικό είναι σήμερα αδιανόητη, καθότι εκείνη η μορφολογική θεωρία διελύθη απο τίς προόδους της Φυσικής και της μεθόδους της.

          Αυτό είναι αλήθεια, αλλά όσον αφορά τα προβλήματα της ανθρώπινης ζωής, τί μπορεί να πεί η επιστήμη; Πώς να ζήσουμε τις διαπροσωπικές σχέσεις ή ακόμη και με τα άλλα ανθρώπινα όντα; Πώς να ζήσουμε τις άπειρες και σύνθετες εμπειρίες τής υπαρξεως; Όλο αυτό δέν υπεισέρχεται στον ορίζοντα της επιστημονικής προόδου. Και έτσι λοιπόν πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πώς είμαστε προορισμένοι, λόγω της ιστορίας μας, όχι να απλοποιήσουμε ή να μειώσουμε τα δύο σύμπαντα, τους δύο κόσμους, σε ένα μοναδικό επιστημονικό σύμπαν, αλλά να επανεξετάσουμε τον πνευματικό κόσμο στην αυτονομία του, και να προσπαθήσουμε να βρούμε μορφές συνεργασίας ανάμεσα στον έναν και στον άλον, που θα ισχύουν και για τον έλεγχο και το φρενάρισμα της καταχρήσεως τής δυνάμεως που προσφέρει στον άνθρωπο η επιστημονική πρόοδος.

          Εδώ βρίσεται όλη η επκαιρότης των Ελλήνων. Τα προβλήματα της ατομικής και κοινωνικής πράξεως δέν μπορούν να αντιμετωπισθούν απο την τεχνική, αλλά μόνον απο ανθρώπους οι οποίοι έχουν μορφωθεί, οι οποίοι έχουν εκπαιδευθεί στην εξάσκηση της φρονήσεως σ'εκείνη την σοφία η οποία τελικώς πρέπει να μας κατευθύνει στην επιλογή.

          Εδώ τελειώνουν οι διαλέξεις μας. Κεντρικό τους σημείο υπήρξε η προσπάθεια να αποδείξουμε πώς στον Πλάτωνα και στον Αριστοτέλη, και στους δύο, η πιό μεγαλοφυής ιδέα είναι η σύλληψη της κινήσεως που περιλαμβάνει την κίνηση τού πνεύματος, που υπολογίζει δηλαδή την πνευματική ουσία του ανθρώπου. Δέν είναι τυχαίο που η Φύσις, στον Πλάτωνα, ορίζεται σαν Φύσις και ψυχή-και εδώ "και" ισούται με "ή". Φύσις ή ψυχή ή ζωή ή πνευματικότης. Αυτή η προοπτική μοιάζει σήμερα να εμποδίζεται απο τις προδιαγραφές τής επιστημονικής μας διαμορφώσεως, αλλά είναι εντελώς απαραίτητη για να κατευθυνθούμε στους δύο κόσμους στους οποίους κατοικούμε σήμερα.

          Όπως έχουμε ήδη πεί, ίσως υπάρχει η πιθανότης ελέγχου της άμετρης επεκτάσεως της ανθρώπινης δυνάμεως η οποία, ιδιαιτέρως απο τον περασμένο αιώνα, εδημιουργήθη απο την τεχνολογική εφαρμογή των επιστημών.

          Για να πούμε την αλήθεια, αυτός είναι ο κύριος λόγος της φιλοσοφικής εργασίας της γενεάς στην οποία ανήκω. Είναι πολύ πιθανόν τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν σ'αυτό το σημείο να είναι ελάχιστα, αλλά υπάρχουν οι νέες γενιές και σ'αυτές εναπόκειται το χρέος απο το οποίο πιστεύω πώς εξαρτάται η μοίρα της ανθρωπότητος: να αναπτυχθεί μία μορφή ηθικής νοήσεως, ηθικής λογικής, πάνω στο παράδειγμα της Ελληνικής φρόνησης, που θα μπορεί να ρυθμίζει την επιστημονική πρόοδο, καθιστώντας την σύμβατή με τους σκοπούς του ανθρώπινου πνεύματος.

                                                ΤΕΛΟΣ!

                                                Αμέθυστος.